Problematyka
spadkowa dotyczy lub będzie dotyczyć każdego człowieka. Z tego względu ten
temat został wybrany jako pierwszy do omówienia.
Przepisy dotyczące spadków i spadkobrania zostały umieszczone w Kodeksie cywilnym w
Księdze czwartej. Spadkodawcą jest
osoba, która zmarła. Spadkobiercą osoba, która spadek nabywa.
Spadkiem
są prawa i obowiązki należące w chwili śmierci do spadkodawcy. Przechodzą one
na spadkobierców z chwilą otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle
związane z jego osobą (jak np. alimenty), jak również prawa, które z chwilą
jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one
spadkobiercami.
Nabycie
spadku może nastąpić z mocy ustawy lub na podstawie testamentu. Zasadniczo przy
braku testamentu następuje nabycie spadku na mocy ustawy, jednak możliwe są
sytuacje, gdy mimo istnienia testamentu stwierdzone zostanie nabycie spadku na
podstawie ustawy. Będzie to miało miejsce w sytuacji, gdy przed właściwym sądem
udowodnione zostanie, że testament budzi wątpliwości co do swojej
wiarygodności. Będą to więc sytuacje, gdy np. testament nie będzie pochodził od
spadkodawcy, został sporządzony przez spadkodawcę w stanie wyłączającym
świadome wyrażenie woli (np. w przypadku choroby umysłowej, pod wpływem błędu
lub groźby). Możliwe też są sytuacje, gdy stwierdzenie nabycia spadku nastąpi
na podstawie ustawy z powody braków formalnych testamentu, czyli gdy
spadkodawca sporządzi dokument mający być testamentem w sposób niewłaściwy,
niespełniający wymagań przepisów.
Ponadto
stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy nastąpi gdy osoby powołane
testamentem do dziedziczenia nie będą chciały lub nie będą mogły być
spadkobiercami.
Należy
pamiętać, że przepisy regulujące nabywanie spadków zmieniały się, a właściwe do
zastosowania będą te, które obowiązywały w dacie śmierci spadkodawcy.
W
chwili obecnej do kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia z mocy ustawy
zaliczamy dzieci spadkodawcy i małżonka. Małżonek nie może dziedziczyć mniej
niż ¼ spadku.
W
razie gdyby dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, dziedziczą jego
dzieci.
Gdyby
jednak spadkodawca nie pozostawił zstępnych dziedziczą małżonek i rodzice. Przy
braku zstępnych i małżonka dziedziczą w całości rodzice. Gdyby któryś z
rodziców spadkodawcy nie dożył otwarcia spadku jego udział dziedziczy
rodzeństwo. Gdyby któreś z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku udział mu przypadający
dziedziczą jego zstępni.
W
przypadku braku zstępnych, małżonka,
rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa dziedziczą dziadkowie spadkodawcy.
Gdyby któryś z dziadków nie dożył otwarcia spadku dziedziczą jego zstępni. W
przypadku braku takich zstępnych udział nieżyjącego dziadka przypada pozostałym
dziadkom w częściach równych.
Gdyby
brak było wyżej wskazanych spadkobierców dziedziczą w częściach równych te dzieci małżonka spadkodawcy,
których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.
W przypadku braku małżonka
spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do
dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania
spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania
spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie
miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada
Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Ta i tak dość złożona sytuacja
komplikuje się w razie przysposobienia (pełnego bądź niepełnego), separacji
pomiędzy małżonkami z których jedno stało się spadkodawcą, bądź zgłoszenia
odpowiedniego roszczenia przez dziadków spadkodawcy, którzy znaleźli się w
niedostatku.
Odrębnie traktuje się
przedmioty urządzenia domowego, z których małżonek zmarłego korzystał wspólnie
ze spadkodawcą bądź samodzielnie, co jednak nie obowiązuje, gdy pożycie
małżeńskie ustało za życia spadkodawcy.
Małżonek spadkodawcy jest
wyłączony z dziedziczenia ustawowego, gdy spadkodawca przed śmiercią złożył
pozew o rozwiązanie małżeństwa przez rozwód lub pozew o orzeczenie separacji z
winy współmałżonka, a roszczenie to było uzasadnione.
Podkreślenia
wymaga, że dziedziczyć mogą jedynie osoby fizyczne żyjące w chwili otwarcia
spadku, dziecko poczęte, które urodzi się żywe, a także istniejąca osoba
prawna.