Niegodność dziedziczenia

                Niegodność dziedziczenia może dotyczyć zarówno spadkobrania ustawowego jak też testamentowego.

                Do jej stwierdzenia upoważniony jest sąd jeżeli zaistnieją sytuacje opisane w art. 928 § 1 k.c., tj. jeżeli spadkobierca:

1.      dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;

2.      podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;

3.      umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Wyłączenie od dziedziczenia oznacza potraktowanie takiego spadkobiercy jakby nie dożył otwarcia spadku.

Żądać uznania kogoś niegodnym dziedziczenia może każdy, kto ma w tym interes.  Będzie to zatem zarówno spadkobierca jak również np. wierzyciel spadkobiercy, który otrzymał mniejszy udział spadkowy co naraziło wierzyciela na mniejsze zaspokojenie.

Z takim żądaniem  można wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym zainteresowany dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy.

Pamiętać jedynie należy, że jeżeli spadkodawca przebaczył spadkobiercy to nie może on zostać uznany za niegodnego. Przy czym jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Zachowek

Z pojęciem testamentu wiąże się w kwestia zachowku.

Za pomocą testamentu spadkodawca może spadkiem rozporządzić w ten sposób, że pewną osobę uprawnioną do dziedziczenia na podstawie ustawy (lub wszystkie albo niektóre z nich) pozbawi faktycznie możliwości dziedziczenia, poprzez wyczerpanie spadku.

Wówczas pominiętemu spadkobiercy ustawowemu (zstępnym, małżonkowi, rodzicom – ale tym, zgodnie z wcześniejszymi uwagami o dziedziczeniu ustawowym, jedynie gdy nie ma zstępnych) przysługuje roszczenie o zachowek. Roszczenie to powinno być skierowane do spadkobiercy testamentowego.

Możliwe są jednak również sytuacje odmienne, w których nawet bez testamentu spadkodawca pozbawił swoich spadkobierców ustawowych możliwości dziedziczenia (np. poprzez rozporządzenie za życia całym majątkiem poprzez dokonanie darowizn) lub gdy za pomocą testamentu wyłączył możliwość dziedziczenia ustawowego, nie wydziedziczając jednak spadkobiercy – co bywa określane mianem testamentu negatywnego. Wówczas osobą pozwaną będzie, ujmując rzecz najogólniej, wzbogacony rozporządzeniem spadkodawcy.

W zależności od sytuacji zachowek wynosi połowę lub dwie trzecie wartości udziału spadkowego. Oznacza to, że w przypadku uwzględnienia roszczenia przez spadkobiercę/wzbogaconego lub na mocy orzeczenia sądu spadkobierca/wzbogacony powinien wypłacić uprawnionemu odpowiednią sumę pieniędzy, odpowiadającą połowie lub dwóm trzecim udziału spadkowego jaki odziedziczyłby uprawniony na podstawie ustawy.

Dodać należy, że przy obliczaniu wartości zachowku dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę, ale nie zapisy zwykłe i polecenia. Nie wszystkie jednak darowizny podlegają doliczeniu (art. 994 k.c.)

Natomiast wysokość należnego zachowku pomniejszana jest o wartości otrzymanych przez uprawnionego darowizn, zapisów lub powołania spadkowego. Gdyby te uzyskane korzyści były mniejsze od wartości przysługującego zachowku, uprawniony może dochodzić różnicy pomiędzy tymi wartościami.

Roszczenia o zachowek nie są rozpoznawane w postępowaniu o dział spadku lecz wymagają wytoczenia odrębnego powództwa.

Wierzytelność z tytułu zachowku (czyli uproszczając roszczenie o zapłatę z tego tytułu) jest prawem zbywalnym i można ją przenieść na inną osobę w drodze przelewu. Jest tez prawem dziedzicznym, ale tylko w sytuacji gdy osoba dziedzicząca po uprawnionym sama byłaby uprawniona do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu. W obecnym stanie prawnym okres przedawnienia wynosi pięć lat.

Roszczenie o zachowek zaliczane jest do długów spadkowych.

Inaczej niż się potocznie uważa pominięcie przez spadkodawcę kogoś w testamencie nie jest wydziedziczeniem. Wydziedziczenie jest odrębną instytucją prawa cywilnego dotyczącego spadków, które zostanie omówione w dalszej części blogu. Istotnym jest, że osoba wydziedziczona nie jest uprawniona do otrzymania zachowku. Nie przysługuje on również byłemu małżonkowi lub małżonkowi przeciwko któremu spadkodawca złożył pozew o rozwód lub separację z jego winy, a żądanie to było uzasadnione, osobie uznanej za niegodną dziedziczenia, spadkobiercy który zrzekł się dziedziczenia oraz takiemu, który spadek odrzucił (omówienie w późniejszym czasie).

Dziedziczenie Testamentowe

                Tematyka testamentów jest zagadnieniem złożonym i obfitującym w niuanse. Tutaj zostaną przedstawione jedynie podstawowe zagadnienia związane z tym tematem.

                Testament jest jedyną przewidzianą prawem formą rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Może go sporządzić osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Osoba chora umysłowo lub umysłowo niedorozwinięta również może testament sporządzić, co jednak może wywołać wątpliwości co do świadomego podjęcia decyzji i wyrażenia woli przez taką osobę. Testament może być sporządzony jedynie osobiście. Można go w każdej chwili odwołać, może to jednak również nastąpić jedynie osobiście. Kolejny testament odwołuje poprzednie tylko w takim zakresie, w jakim ich treści nie da się pogodzić.

                Testament jest nieważny jeżeli dotknięty jest wadą oświadczenia woli, czyli został sporządzony w stanie wyłączającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (np. błędu lub groźby).

                Testamenty dzieli się ze względu na formę i okoliczności ich sporządzenia na zwykłe i szczególne. Te pierwsze są zwykłymi testamentami, sporządzanymi w normalnych okolicznościach, w przeciwieństwie do drugich, które można sporządzać jedynie po zaistnieniu szczególnych okoliczności przewidzianych przez ustawodawcę.

                Testamenty zwykłe to własnoręczny, notarialny i allograficzny.  Testamenty szczególne to ustny, podróżny i wojskowy.

                Testament własnoręczny (art. 949 k.c.) powinien być w całości sporządzony pismem ręcznym przez spadkodawcę. Powinien być własnoręcznie podpisany i opatrzony datą, przy czym brak daty nie oznacza bezwzględnej nieważności testamentu. Może jednak powodować różne problemy przy ocenie jego ważności.

                Testament notarialny (art. 950 k.c.) jest sporządzany w formie aktu notarialnego przez notariusza.

                Testament allograficzny (art. 951 k.c.) może być sporządzony przez spadkodawcę w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Takie oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Ważnym jest, że osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu allograficznego.

                Testament ustny ( art. 952 k.c.) może być sporządzony jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Wówczas spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Testament podróżny (art. 953 k.c.) można sporządzić podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.

Testament wojskowy (art. 954) a w zasadzie testamenty wojskowe zgodnie z delegacją ustawową określone są w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości (Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w sprawie testamentów wojskowych z dnia 30 stycznia 1965 r. (Dz.U. Nr 7, poz. 38).

Gdyby spadkodawca nie zmarł przed upływem 6 miesięcy od daty sporządzenia testamentu szczególnego traci on moc od momentu ustania okoliczności, które uzasadniały sporządzenie testamentu w takiej  formie. Bieg tego terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Warto pamiętać, że świadkiem testamentu nie może być osoba niewidoma, niema, głucha, nie potrafiąca czytać i pisać, a także nie władająca językiem w jakim sporządzono testament. Nie może być nim także osoba skazana prawomocnym wyrokiem sądowym za składanie fałszywych zeznań.

Niezachowanie formy testamentu przewidzianej przez przepisy powoduje jego nieważność. Oznacza to, że dziedziczenie nastąpi na mocy ustawy.

Niezmiernie istotne są przepisy dotyczące samej treści testamentu (art. 959 k.c. i następne).

                Testamentem można ustanowić spadkobiercą jedną lub kilka osób. Jednak testament może być sporządzony jedynie przez jedną osobę, co oznacza, że wspólne testamenty, np. małżonków są niedopuszczalne.

                Testament nie powinien zawierać warunków ani terminów powołania spadkobiercy. Gdy takie znajdą się w testamencie uważa się je za niebyłe. Jednak jeśli z okoliczności wynika, że bez takich elementów spadkobiercy by nie powołano, to takie powołanie jest nieważne.

                W testamencie możliwe jest powołanie do spadku osoby, która będzie dziedziczyć, gdy pierwszy wskazany spadkobierca nie będzie mógł lub nie będzie chciał dziedziczyć.

                Gdy spadkodawca w testamencie zobowiązuje spadkobiercę do zachowania nabytego spadku i pozostawienia go innej osobie to tą inną osobę uważa się za powołaną do spadku dopiero gdy spadkobierca nie może lub nie chce być spadkobiercą. Przy czym gdy z okoliczności wynika, że bez takiego warunku spadkobierca nie zostałby powołany to powołanie jest nieważne.

                Gdyby któryś z powołanych w testamencie spadkobierców nie mógł lub nie chciał objąć spadku to przypadający mu udział dzieli się na pozostałych spadkobierców proporcjonalnie do przypadających im udziałów, chyba że co innego wynika z testamentu.

                Ważnym jest, że jeżeli powołany w testamencie spadkobierca nie może lub nie chce objąć spadku, to nałożone w testamencie na niego obowiązki (zapisy i polecenia) przechodzą na osobę, która objęłaby taki udział spadkowy z mocy ustawy.

                W testamencie możliwe jest zobowiązanie spadkobiercy – bez znaczenia czy ustawowego czy testamentowego – do określonego świadczenia majątkowego na rzecz wybranej osoby (zapis). Taką obdarowaną osobę również można zobowiązać do dalszego świadczenia majątkowego na rzecz innej oznaczonej osoby (dalszy zapis). Obowiązek obciążający kilku spadkobierców obciąża ich proporcjonalnie do wielkości dziedziczonego udziału. W odróżnieniu od powołania do spadku, zapis może być uczyniony z zastrzeżeniem terminu bądź warunku.

                Osoba na rzecz której ma nastąpić świadczenie może żądać jego wykonania.

                Roszczenia z tytułu zapisu przedawniają się z upływem 5 lat od daty wymagalności zapisu.

                Na podstawie ustawy z dnia 18.03.2011 r. zmieniającej Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 85, poz. 458), która weszła w życie 23.10.2011 r. wprowadzono do polskiego porządku prawnego zapis windykacyjny.

                Jest to o tyle istotne, że dzięki tym przepisom możliwe jest w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego zapisanie określonego przedmiotu konkretnej osobie. Przed wejściem w życie tej nowelizacji nie było to możliwe.

                Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:

1) rzecz oznaczona co do tożsamości,

2) zbywalne prawo majątkowe,

3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,

4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.

                Zapis taki jest skuteczny z chwilą otwarcia spadku, z wyjątkiem sytuacji gdy przedmiot taki nie należy do spadku w dacie jego otwarcia lub spadkodawca obowiązany był do jego zbycia. To samo dotyczy ograniczonych praw rzeczowych z pkt 4.

                Zastrzeżenie warunku lub terminu uważa się za nieistniejące, jednak jeśli z okoliczności wynika, że bez nich zapis nie byłby uczyniony zapis jest nieważny.

                Zapisobiercę windykacyjnego można obciążyć zapisem.

                Spadkodawca może zobowiązać spadkobiercę lub zapisobiercę do określonego działania nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie), co oznacza, że żądać wykonania takiego polecenia będzie mógł inny spadkobierca lub wykonawca testamentu, a jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny, wykonania polecenia może żądać także właściwy organ państwowy.

                W Kodeksie cywilnym powołano również instytucję wykonawcy testamentu. Jest to najogólniej rzecz biorąc osoba zobowiązana przez spadkodawcę do pilnowania, aby jego woli stało się zadość. Wykonawca testamentu ma prawo do wynagrodzenia na zasadach właściwych dla zlecenia za wynagrodzeniem. Wynagrodzenie zarządcy obciąża spadek i zaliczane jest do długów spadkowych.

Spadkobranie ustawowe

                Problematyka spadkowa dotyczy lub będzie dotyczyć każdego człowieka. Z tego względu ten temat został wybrany jako pierwszy do omówienia.

                Przepisy dotyczące spadków i spadkobrania zostały umieszczone w Kodeksie cywilnym w Księdze czwartej.  Spadkodawcą jest osoba, która zmarła. Spadkobiercą osoba, która spadek nabywa.

                Spadkiem są prawa i obowiązki należące w chwili śmierci do spadkodawcy. Przechodzą one na spadkobierców z chwilą otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą (jak np. alimenty), jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

                Nabycie spadku może nastąpić z mocy ustawy lub na podstawie testamentu. Zasadniczo przy braku testamentu następuje nabycie spadku na mocy ustawy, jednak możliwe są sytuacje, gdy mimo istnienia testamentu stwierdzone zostanie nabycie spadku na podstawie ustawy. Będzie to miało miejsce w sytuacji, gdy przed właściwym sądem udowodnione zostanie, że testament budzi wątpliwości co do swojej wiarygodności. Będą to więc sytuacje, gdy np. testament nie będzie pochodził od spadkodawcy, został sporządzony przez spadkodawcę w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli (np. w przypadku choroby umysłowej, pod wpływem błędu lub groźby). Możliwe też są sytuacje, gdy stwierdzenie nabycia spadku nastąpi na podstawie ustawy z powody braków formalnych testamentu, czyli gdy spadkodawca sporządzi dokument mający być testamentem w sposób niewłaściwy, niespełniający wymagań przepisów.

                Ponadto stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy nastąpi gdy osoby powołane testamentem do dziedziczenia nie będą chciały lub nie będą mogły być spadkobiercami.

                Należy pamiętać, że przepisy regulujące nabywanie spadków zmieniały się, a właściwe do zastosowania będą te, które obowiązywały w dacie śmierci spadkodawcy.

                W chwili obecnej do kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia z mocy ustawy zaliczamy dzieci spadkodawcy i małżonka. Małżonek nie może dziedziczyć mniej niż ¼ spadku.

                W razie gdyby dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, dziedziczą jego dzieci.

                Gdyby jednak spadkodawca nie pozostawił zstępnych dziedziczą małżonek i rodzice. Przy braku zstępnych i małżonka dziedziczą w całości rodzice. Gdyby któryś z rodziców spadkodawcy nie dożył otwarcia spadku jego udział dziedziczy rodzeństwo. Gdyby któreś z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku udział mu przypadający dziedziczą jego zstępni.

                W przypadku braku zstępnych,  małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa dziedziczą dziadkowie spadkodawcy. Gdyby któryś z dziadków nie dożył otwarcia spadku dziedziczą jego zstępni. W przypadku braku takich zstępnych udział nieżyjącego dziadka przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

                Gdyby brak było wyżej wskazanych spadkobierców dziedziczą w częściach równych te dzieci małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.

W przypadku braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

Ta i tak dość złożona sytuacja komplikuje się w razie przysposobienia (pełnego bądź niepełnego), separacji pomiędzy małżonkami z których jedno stało się spadkodawcą, bądź zgłoszenia odpowiedniego roszczenia przez dziadków spadkodawcy, którzy znaleźli się w niedostatku.

Odrębnie traktuje się przedmioty urządzenia domowego, z których małżonek zmarłego korzystał wspólnie ze spadkodawcą bądź samodzielnie, co jednak nie obowiązuje, gdy pożycie małżeńskie ustało za życia spadkodawcy.

Małżonek spadkodawcy jest wyłączony z dziedziczenia ustawowego, gdy spadkodawca przed śmiercią złożył pozew o rozwiązanie małżeństwa przez rozwód lub pozew o orzeczenie separacji z winy współmałżonka, a roszczenie to było uzasadnione.

                Podkreślenia wymaga, że dziedziczyć mogą jedynie osoby fizyczne żyjące w chwili otwarcia spadku, dziecko poczęte, które urodzi się żywe, a także istniejąca osoba prawna.

Witam Wszystkich na moim blogu!

Na wstępie wypada się przedstawić.

Studiowałem prawo na Uniwersytecie w Białymstoku. Po studiach podjąłem się prowadzenia działalności, która miała niewiele wspólnego z wykształceniem. Jednak zdobyta w trakcie studiów dwuletnia praktyka w kancelarii adwokackiej powodowała, że brakowało mi kontaktu z prawem, ludźmi i ich problemami. Porzuciłem więc dotychczasowe zajęcia i podjąłem trud dostania się na aplikację adwokacką. Udało się, chociaż wielka w tym zasługa mojej żony, która na czas nauki przejęła w całości ciężar zajęcia się domem i rodziną. Opłaciło się. Obecnie jestem aplikantem adwokackim zrzeszonym w warszawskiej Izbie Adwokackiej. W chili zakładania blogu jestem na trzecim, ostatnim roku. Przede mną egzamin zawodowy i - jeżeli uda się go zdać - realizacja marzeń i mianowanie na adwokata.

Co do samego blogu. Blog zapewne jakich wiele, ale mam nadzieję, że dzięki niemu uda się przybliżyć osobom nie obeznanym z prawem podstawowe instytucje prawne. Z uwagi na własne preferencje zajmować się będę głownie zagadnieniami cywilistycznymi, czyli takimi jakie każdego człowieka dotyczą. Są to między innymi umowy, spadki, władza rodzicielska.

Mam przy tym nadzieję, że uda mi się opisać trudne ze swej natury kwestie prawnicze językiem przystępnym i zrozumiałym.

Wieloletnia praktyka sądowa i kancelaryjna spowodowała podjęcie decyzji o założeniu własnej Kancelarii Prawnej. W ramach pracy zawodowej ugruntowało się we mnie przekonanie, że realia prawne nie są prawie w ogóle znane przeciętnym obywatelom. Nawet tym, którzy z racji wykonywanej pracy zawodowej powinni chociaż w podstawowym zakresie rozumieć zasady funkcjonowania prawa w Polsce.

Powyższe, a także zalew niesprawdzonych i często błędnych informacji na jakie natykają się zainteresowani w Internecie, nawet spod szyldu  „prawnika” czy innego „specjalisty” zdeterminowała decyzję o podjęciu trudu prowadzenia tej formy dzielenia się wiedzą.

Mam nadzieję, że dzięki temu chociaż w niewielkim stopniu uda się zaznajomić zainteresowanych z trudnymi zagadnieniami prawnymi i przekonać czytelników, że sprawy same się nie rozwiążą. Trzeba poświęcić im czas i energię.

Z góry wypada prosić czytelników o wyrozumiałość. Obowiązki rodzinne oraz zawodowe mogą stanowić skuteczną przeszkodę do aktualizowania treści blogu z częstotliwością jaką sobie zakładam.

Pozdrawiam!

Kamil Skwiot

Witamy,

Zapraszamy na naszą nową stronę www.kancelaria-skwiot.pl